kitâb-ı bahriye ne demek?

Kitâb-ı Bahriye (), Osmanlı Kaptan-ı Deryası (amirali) Piri Reis'in hazırladığı Akdeniz kıyılarına ait ayrıntılı bir harita-kılavuzdur. Kitap, denizcilere Akdeniz kıyıları, adaları, geçitleri, boğazları, körfezleri, fırtına halinde nereye sığınılacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında bilgiler, ayrıca limanlar arasında gitmek için kesin rotalar verir.

Kitab-ı Bahriye'nin iki versiyonu vardır. Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı için yapılmıştır. İkincisi 1526'da Kanuni Sultan Süleyman'a sunulmak üzere hazırlanmış daha ayrıntılı ve süslü bir eserdir.

Tarihçe

Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı da olan Piri Reis, gezip gördüğü yerler hakkında bilgileri kaydetmiş ve onların haritalarını çizmiştir. 1511-13 yılları arasında birinci dünya haritasını çizerken seyir notlarını da bir kitap olarak düzenlemeye başlamıştır. Sonunda, yabancı kaynaklardan da yararlanarak bu yerlerin tarihî ve coğrafi özelliklerini 1521 tarihinde tamamladığı Kitab-ı Bahriye'de toplamıştır.

1524 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın damadı ve sadrazamı Pargalı İbrahim Paşa, Mısır'a sefer yaparken, Piri Reis'i de yanına kılavuz kaptan olarak alır. Piri Reis'in sefer sırasında kendi hazırladığı kılavuzdan yararlandığını fark eden Sadrazam, Piri Reis'ten eserin temize çekilerek Kanuni Sultan Süleyman'a sunulmasını ister. Piri Reis, usta hattatlar ve çizimcilere yaptırılan yeni Kitab-ı Bahriye'sini 1526'da Kanuni'ye armağan eder.
Ancak 15 Kasım 2005 tarihinde hattat Fuat Başar tarafından haritanın orijinali üzerinde yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda, Piri Reis Haritası üzerinde oynama yapıldığı sonucuna varılmıştır. Gerek haritadaki yazılar gerekse Kitab-ı Bahriye adlı eserin tüm ciltlerinde inceleme yapılmış, kitabın tüm ciltlerindeki yazıların aynı kalemden çıktığı ve yazıların talik kırması tarzında yazıldığı ortaya konmuştur. Yine Piri Reis'in 1513 tarihli Dünya Haritası üzerindeki Osmanlıca yazılar da aynı tarzda, yani talik kırması ve aynı kalemden çıkmadır. Ancak ilginç olan nokta ise sol tarafta, Güney Amerika hattı üzerindeki yazılar nesih kırmasıdır ve farklı bir kişi tarafından yazılmıştır. Usta bir hattat bu farkı görebilir. Ayrıca bu yazılar alelade kâtip yazılarıdır. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman'a hediye edilmesi gereken Kitab-ı Bahriye'nin hattat yazısı ile özel işlenmeli olması gerekliyken, bu özelliğe rastlanmaması da dikkat çekicidir.

Kitab-ı Bahriye'nin 1526 sürümünde Akdeniz ve Ege'nin 290 haritası vardır. Bunu izleyen yüzyıl boyunca Kitab-ı Bahriye'nin ilk nüshasından daha da gösterişli çeşitli kopyaları yapılır. İşlevselliği artsın diye sonraki yıllarda yapılan kopyalarına Marmara Denizi kıyı ve adaları ile İstanbul da ilave edilir.

İçeriği

Güzelliği bir yana, bu ikinci sürüm denizcilikle ilgili pek çok bilgi içerir: Birinci bölümün konuları fırtınalar, pusula, portolan (bir limanın ya da kıyının bir bölümünün, büyük ölçekte yapılmış haritası) haritaları, yıldızlarla yön bulma, okyanuslar ve onları çevreleyen kara parçalarıdır. Ayrıca Avrupalı kâşiflerin seyahatleri hakkında da bilgiler vardır, bunların arasında Kristof Kolomb'un Yeni Dünya'yı keşfine ve Portekizlilerin Hint Okyanusu'na seferlerine değinilir.

İkinci kısım, portolan tarzı harita ve seyir kılavuzlarından oluşur. Her bölüm söz konusu ada veya kıyının bir haritasını içerir. Bu bölümlerden birinci kitapta 132, ikincisinde 210 tane vardır. Kitab-ı Bahriye'nin ikinci bölümü, Çanakkale Boğazı ile Sultaniye ve Kilitbahir kalelerinin anlatımı ile başlar. Ege Denizi adaları ve kıyıları, Yunanistan kıyıları, Mora Yarımadası, Adriyatik kıyıları, İtalya kıyıları, Sicilya, Sardunya, Korsika adaları, Fransa kıyıları, İspanya kıyı ve limanları, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika kıyıları, Mısır ve Nil nehri, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Kıbrıs, Anadolu'nun güney ve Ege kıyıları ve adaları, Gelibolu ile Saros Körfezi anlatılır. Kentlerdeki önemli anıt ve binaların çizimlerinin de yer aldığı kitapta ayrıca Piri Reis'e ait biyografik bilgiler de bulunur.

Kitapta, Piri Reis, Akdeniz'le ilgili bunca bilginin büyük bir parşömen üzerine çizmek yerine bir kitapta toplamasının nedenini açıklamış, elindeki bilgilerin tek bir haritaya sığdırılmasının kullanışsız olacağını belirtmiştir.

Kitabı Bahriye, Anadolu sahillerinin özelliklerini karış karış veren değerli bir coğrafya kitabı olarak bugün dahi geçerlidir.

Bulunduğu yerler

Kitab-ı Bahriye'nin kopyaları Avrupa'nın çeşitli kütüphanelerinde bulunur. Birinci kitabın suretleri İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda, Nurosmaniye Kütüphanesi'nde ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde, Bolonya'da Bibliotheque de l'Universite'de, Viyana'da Nationalbibliothek'te, Dresden'de Staatbibliotek'te, Paris'te Bibliotheque Nationale'de, Londra'da British Museum'da, Oxford'da Bodlein Library'de, Baltimore'da Walters Art Gallery'de bulunur. İkinci kitabın suretleri İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda, Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi'nde, Süleymaniye Kütüphanesi'nde ve Paris Kütüphanesi'nde bulunur.

Kitab-ı Bahriye Resim Galerisi

Dosya:Piri Reis map of Europe and the Mediterranean Sea.jpg|Avrupa Dosya:Gelibolu by Piri Reis.jpg|Gelibolu Dosya:Entrance_of_the_Dardanelles_by_Piri_Reis.jpg|Çanakkale Boğazı'nın girişi Dosya:Dardanelles and Gulf of Saros by Piri Reis.jpg|Çanakkale Boğazı ve Saros Körfezi Dosya:Lesbos and Ayvalik by Piri Reis.jpg|Midilli ve Ayvalık Dosya:Aegean Sea by Piri Reis.jpg|Ege Denizi Dosya:Izmir by Piri Reis.jpg|İzmir Dosya:Chios by Piri Reis.jpg|Sakız Dosya:Samos by Piri Reis.jpg|Sisam ve Ahikerya arasındaki geçiş ve Fornoz adaları Dosya:Cape Bozburun near Marmaris and Datça by Piri Reis.jpg|Marmaris ve Datça arasındaki Bozburun Dosya:Marmaris by Piri Reis.jpg|Marmaris Dosya:Rhodes by Piri Reis.jpg|Rodos Dosya:Crete by Piri Reis.jpg|Girit Dosya:Amorgos by Piri Reis.jpg|Yamurgi Katapola Körfezi Dosya:Athens by Piri Reis.jpg|Atina Dosya:Thessaloniki by Piri Reis.jpg|Selânik Dosya:Otranto by Piri Reis.jpg|Otranto Dosya:Brindisi by Piri Reis.jpg|Brindisi Dosya:Ancona by Piri Reis.jpg|Ancona Dosya:Venice by Piri Reis.jpg|Venedik Dosya:Sicily by Piri Reis.jpg|Sicilya Dosya:Sardinia by Piri Reis.jpg|Sardinya Dosya:Corsica by Piri Reis.jpg|Korsika Dosya:Genoa by Piri Reis.jpg|Cenova Dosya:Marseilles by Piri Reis.jpg|Marsilya ve Toulon Dosya:Majorca and Minorca by Piri Reis.jpg|Mayorka ve Minorka Dosya:Minorca by Piri Reis.jpg|Minorka Dosya:Granada by Piri Reis.jpg|Granada Dosya:Strait of Gibraltar by Piri Reis.jpg|Cebelitarık Boğazı Dosya:Algiers and Bejaia by Piri Reis.jpg|Cezayir ve Bicâye Dosya:Tunis by Piri Reis.jpg|Tunus Dosya:Gulf and Island of Djerba by Piri Reis.jpg|Cerbe Dosya:Malta by Piri Reis.jpg|Malta Dosya:Tripoli by Piri Reis.jpg|Trablus (Libya) Dosya:Alexandria by Piri Reis.jpg|İskenderiye, Nil Nehri ve Bulaq Dosya:Piri_Ries_Cairo_Map.png|Kahire Dosya:Suez-Piri_Reis.png|Süveyş ve Kızıldeniz Dosya:Cyprus by Piri Reis.jpg|Kıbrıs Dosya:Alanya by Piri Reis.jpg|Alanya Dosya:Antalya by Piri Reis.jpg|Antalya, Manavgat, Side Dosya:Antalya and Kemer by Piri Reis.jpg|Antalya ve Kemer Dosya:Cape Adrasan and the Riviera of Finike by Piri Reis.jpg|Finike Dosya:Kekova by Piri Reis.jpg|Kekova Dosya:Kas and Kastelorizo by Piri Reis.jpg|Kaş ve Meis Dosya:Fethiye by Piri Reis.jpg|Fethiye Dosya:Piri Reis - Map of the City of Constantinople - Walters W658370B - Full Page.jpg|İstanbul